CAHİT ARF ve YAPAY ZEKÂ

Cahit Arf 1950’de Yapay Zekâ Konulu Bir Konferans Verdi mi.?

Türkiye’de matematiğin simgesi olarak anılan Ordinaryüs Profesör Doktor Cahit Arf, “Arf Sabiti”, “Arf Halkaları” ve “Arf Kapanışları” gibi kendi ismiyle anılan matematik terimlerini geliştirmişti. 

Sosyal medyada yapılan bir paylaşımda Cahit Arf’ın 1958’de yapay zekâ konulu bir konferans verdiği de iddia edildi. Bu iddia geçmiş yıllarda da zaman zaman gündeme gelmişti.

Cahit Arf; *Makine Düşünebilir mi ve Nasıl Düşünebilir.?*

1959’da makinelerin düşünmesi konusunda bir konferans vermiş.!

İddia paylaşımında yer alan görselin en üstünde “Atatürk Üniversitesi Çalışmalarını Muhite Yayma ve Halk Eğitimi Yayınları Konferanslar Serisi, No. 1” altında ise “Atatürk Üniversitesi 1958-1959 Yılı Halk Konferansları 1’den Ayrı Basım” yazdığı görülüyor. Ayrıca Arf’ın adı geçen çalışmanın isminin *Makine Düşünebilir mi ve Nasıl Düşünebilir.?* olduğu dikkat çekiyor.

Çalışmayı internette aradığımızda Emir Öngüner isimli bir LinkedIn kullanıcısının 2020 tarihli paylaşımıyla karşılaşıyoruz. Öngüner, paylaşımında Cahit Arf’ın Erzurum'daki 1958-1959 halk konferansı bildirisinin tam sürümüne ulaştığını belirterek ilgili metni paylaşmış.

Metin incelendiğinde metnin girişinde Cahit Arf’ın Erzurum’daki Atatürk Üniversitesi’nin ilk ders yılında konferans vermeye davet edildiği için mutlu olduğunu ve dönemin rektörüne teşekkürlerini ilettiğini belirttiği ifadeleri görülüyor. Yani paylaşımda görülen metin Cahit Arf’ın katıldığı konferansta yaptığı konuşmanın yazıya geçirilmiş hali gibi görünüyor.

Arama motorlarında *Cahit Arf Atatürk Üniversitesi* aramasını yaptığımızda Atatürk Üniversitesi Yayınları’nın “Cahit Arf ve Atatürk Üniversitesindeki Halk Konferansları (1958-1960)” isimli 2021 tarihinde basılmış kitabın satışa sunulduğu internet sitesine ulaşıyoruz. Sitede kitabın yazarının Tarık Tuna Gözütok olduğu görülüyor.

Akademisyenlerin çalışmalarını paylaştıkları bir platform olan Academia.edu’da Gözütok’un ismini araştırdığımızda yazar tarafından yazılmış bir tanıtım yazısına ve kitabın sunuş ve önsöz kısımlarına ulaşabiliyoruz. 

Kitabın sunuş kısmında Cahit Arf’ın 1958 ve 1960 yılları arasında Atatürk Üniversitesi’nde üç konferans verdiği belirtilmiş. Ayrıca konferans metinlerinde günümüzde sık sık gündeme gelen yapay zekâ, düşünen makineler, robotik kodlama ve mühendislik gibi konularda Arf’ın uzun yıllar önce ürettiği özgün fikirlerinin yer aldığı ifade edilmiş. 

Bu kısımda konferansta yapılan konuşmaların metninin 1959 ve 1960’ta Atatürk Üniversitesi Yayınevi tarafından iki ayrı kitapta daha önce yayınlandığı belirtilmiş. Böylece iddiada yer alan 1959 tarihli kitap görselinin Atatürk Üniversitesi tarafından yayınlanan kitabı gösterdiğini söyleyebiliriz. 

Kitabın önsözünde Arf’ın 1959’da Atatürk Üniversitesi’nde yaptığı belirtilen “Makine Düşünebilir mi ve Nasıl Düşünebilir.?” başlıklı konuşmasının ikinci bölümünde yer aldığı ifade edilmiş. Ayrıca ilgili konuşmasında makinelerin düşünebilme olasılığını matematiksel argümanlarla sorguladığını belirten ifade de dikkat çekiyor.

Yani Cahit Arf, 1959’da Atatürk Üniversitesi’nde düşünen makineler üzerine verdiği konferansla yapay zekâya yönelik erken sayılabilecek bir tarihte önemli bir tartışma yürütmüş.

Cumhurbaşkanlığı Arf’ın yapay zekâya ilişkin çalışmasına değinmiş

Sosyal medyada anahtar kelimeler yardımıyla bir arama yapıldığında Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi resmi Twitter hesabından 22 Ağustos 2020 tarihinde paylaştığı bir anket sorusuna da ulaşmak mümkün. Paylaşımda “Yapay zekâ hakkında erken dönem akademik yayınlara imza atan “Makineler Düşünebilir mi ve Nasıl Düşünebilir?” isimli çalışmanın sahibi Türk bilim insanı kimdir.?” sorusu takipçilere yöneltilmiş.

Ofis, 23 Ağustos’ta bir diğer paylaşımda sorunun doğru yanıtının Cahit Arf olduğunu belirterek Arf’ın yapay zekâya yönelik çalışmalarına dikkat çekmiş.

Arf’ın konuşmasında düşünen makineler

Konuşmasında anlaşılması güç olduğu sanılan şeylerin biraz dikkat ve biraz da bilgi ile kolayca anlaşılabileceğini belirten Arf, insanın düşünme biçimi ile makinelerin yapısını karşılaştırarak makinelerin de düşünüp düşünemeyeceklerini sorguluyor. Zilli saat gibi basit makinelerin de çalışma prensipleri nedeniyle bir bakıma düşünen makineler olduğunu ifade eden Arf, tekil problemleri çözen çeşitli makine örnekleriyle konuya açıklık getiriyor. 

Beynin önceden karşılaşmadığı problemleri çözebildiğini ve en önemli özelliğinin de değişen koşullara rağmen yine de çözüm bulabilme yeteneği olduğunu belirten Arf, bu noktada verdiği örneklere itiraz gelebileceğini çünkü bu basit makinelerin tek bir problemleri çözebildiklerini ifade ederek konuşmasını sürdürüyor. 

Cahit Arf’ın düşünen makine tasarımı.

Arf’ın konuşmasında dikkat çekici kısım, bu noktadan sonra düşünülmemiş problemler de dahil tüm problemleri çözebilen bir makinenin yapılıp yapılamayacağı sorusunu yönelttiği kısım. Beynin işleme prensibinden yola çıkan Arf, olası bir makinenin tasarımını bir çizimle de göstermiş. 

Ord. Prof. Dr. Cahit Arf.

1993 yılında Türkiye Bilimler Akademisi Şeref Üyeliği’ne seçilen Cahit Arf, 29 Aralık 1997’de kalp rahatsızlığı nedeniyle hayatını kaybetmiş. Cahit Arf, bilim anlayışını “Bilim insanının amacı anlamaktır ama büyük harflerle anlamaktır” sözleriyle açıklamış. 

Türkiye’nin en önemli bilim insanlarından biri Cahit Arf’ın bir söyleşisinden kesitlerin de yer aldığı Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılığı’nın yayınladığı belgesel, Arf’ı daha yakından tanımak isteyenler için iyi bir kaynak.

Oz Büyücüsü’nden ChatGPT’ye yapay zekâ

Lyman Frank Baum’un 1900’de yazdığı Oz Büyücüsü, 1939’da Judy Garland ve Frank Morgan’ın başrollerinde yer aldığı ve Victor Fleming’in yönettiği bir filmle sinemaya uyarlandı. Çiftliği hortumun vurması sonrası Dorothy Gale’in yaşadıklarını konu alan bilim kurgu temelli Oz Büyücüsü’nü yapay zekâ konulu bir analizde görmek ilginç gelmiş olabilir.

Ancak Baum’un kitabında yer alan “kalpsiz” teneke adamla başlayan ve 1927’de Fritz Lang’ın yönettiği Metropolis filmindeki insansı robotla devam eden bilim kurgu yapıtlarındaki “düşünen robotlar”, dönemin bilim insanlarının kafasında “makineler düşünebilir mi?” sorusunun oluşmasına etki etmiş. 

Oz Büyücüsü film posteri (solda), Metropolis film posteri (sağda)

Alan Turing İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’nın şifreli mesajlarını çözümlemeye yarayan Enigma adlı makinenin geliştirilmesinde oynadığı büyük rolle dünyaca tanınır hale gelen biri. Bilgisayar biliminin kurucusu sayılan Turing yapay zekânın matematiksel olasılığını araştırmış. 1950’de *Bilgisayar ve Zekâ* başlıklı makalesinde insanların sorunları çözmek ve karar vermek için aklın yanı sıra mevcut bilgileri de kullandığını o halde makinelerin de aynı şeyi yapabileceğini ileri sürmüş. 

Turing, çalışmasında ayrıca bir makinenin düşünebildiğini söylemenin mantıksal olarak mümkün olup olmadığını ölçmeyi amaçlayan Turing Testi’ni geliştirmiş. 

Turing’in konsepti beş yıl sonra RAND tarafından finanse edilerek Allen Newell, Cliff Shaw ve Herbert Simon tarafından geliştirilen Mantık Teorisyeni ile uygulamaya geçirilmiş. Mantık Teorisyeni, bir insanın problem çözme becerilerini taklit etmek için tasarlanmış bir program. Mantık Teorisyeni ayrıca ilk yapay zekâ programı olarak biliniyor. 

Turing’in ortaya attığı düşünen makine konseptinin Mantık Teorisyeni ile hayata geçmesi sonrası düzenlenen bir araştırma programı yapay zekâ kavramını hayatımıza sokmuş 1956’da John McCarthy ve Marvin Minsky'nin organize ettiği ve çeşitli alanlarda en iyi araştırmacıların katıldığı "Yapay Zekâ Üzerine Dartmouth Yaz Araştırma Projesi" tarihi bir proje.

Beyin fırtınası yürütülen bir konferans olma özelliği de bulunan projede yapay zekâ üzerine açık uçlu bir tartışma yürütülmüş. Somut sonuçlara ulaşılamasa da hem yapay zekâ kavramını hayatımıza sokması hem de yapay zekânın geliştirilebileceğine ilişkin inancın yaygınlaşmasına vesile olmasıyla proje yapay zekâya ilişkin çalışmaları ateşlemiş.

Bugün yapay zekâ eğitim, sağlık, güvenlik gibi pek çok alanda kullanılmasının yanında ChatGPT, DeepFake, yapay zekâyla üretilen hiç var olmamış kişilerin yer aldığı görseller üreten siteler sayesinde artık herkesin bir tık uzağına yerleşmiş durumda. Tüm yönleriyle yapay zekâ, mevcut ve potansiyel faydalarının yanında tehlikeleriyle de epey tartışılan bir konu haline geldi. 

Mesela Space X ve Tesla gibi markaların kurucusu Elon Musk’ın ve ChatGPT'nin yaratıcısı OpenAI firmasının CEO'su Sam Altman’ın da aralarında bulunduğu teknoloji uzmanları Mayıs 2023’te yapay zekânın tehlikelerine değindikleri bir mektup yayınlayarak bütün yapay zekâ laboratuvarlarının çalışmalarını altı ay süresince durdurmaları çağrısında bulunmuştu.

Bulgular

Yapay zekâya ilişkin ilk tartışmalar 1950’lere dayanıyor.

Cahit Arf, 1959’da katıldığı konferansta düşünen makineler üzerine bir konuşma yapmış.

Atatürk Üniversitesi Yayınevi’nin sitesinde Arf’ın konuşmasının da yer aldığı kitaba ulaşılabiliyor.

Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi resmi Twitter hesabında Cahit Arf’ın yapay zekâya yönelik erken tarihli çalışmalarına değinen bir paylaşım yapmış.

ChatGPT, CAHİT ARF’İ BİLMİYORDU, BİZDEN ÖĞRENDİ.!

Yapay zeka düşünce olarak ilk kez ne zaman ve kim tarafından ileri sürüldü ve kim tarafından ne zaman gerçekleştirildi

ChatGPT

1958 de Cahit Arf nasıl bir yapay zeka tasarımı yaptı.?

ChatGPT

Cahit Arf, 1959’da makinelerin düşünmesi konusunda bir konferans vermiş İddia paylaşımında yer alan görselin en üstünde “Atatürk Üniversitesi Çalışmalarını Muhite Yayma ve Halk Eğitimi Yayınları Konferanslar Serisi, No. 1” altında ise “Atatürk Üniversitesi 1958-1959 Yılı Halk Konferansları 1’den Ayrı Basım” yazdığı görülüyor. Ayrıca Arf’ın adı geçen çalışmanın isminin “Makine Düşünebilir mi ve Nasıl Düşünebilir?” olduğu dikkat çekiyor.

ChatGPT

2 / 2

Arama motorlarında “Cahit Arf Atatürk Üniversitesi” aramasını yaptığımızda Atatürk Üniversitesi Yayınları’nın “Cahit Arf ve Atatürk Üniversitesindeki Halk Konferansları (1958-1960)” isimli 2021 tarihinde basılmış kitabın satışa sunulduğu internet sitesine ulaşıyoruz. Sitede kitabın yazarının Tarık Tuna Gözütok olduğu görülüyor. Akademisyenlerin çalışmalarını paylaştıkları bir platform olan Academia.edu’da Gözütok’un ismini araştırdığımızda yazar tarafından yazılmış bir tanıtım yazısına ve kitabın sunuş ve önsöz kısımlarına ulaşabiliyoruz. Kitabın sunuş kısmında Cahit Arf’ın 1958 ve 1960 yılları arasında Atatürk Üniversitesi’nde üç konferans verdiği belirtilmiş. Ayrıca konferans metinlerinde günümüzde sık sık gündeme gelen yapay zekâ, düşünen makineler, robotik kodlama ve mühendislik gibi konularda Arf’ın uzun yıllar önce ürettiği özgün fikirlerinin yer aldığı ifade edilmiş. Bu kısımda konferansta yapılan konuşmaların metninin 1959 ve 1960’ta Atatürk Üniversitesi Yayınevi tarafından iki ayrı kitapta daha önce yayınlandığı belirtilmiş. Böylece iddiada yer alan 1959 tarihli kitap görselinin Atatürk Üniversitesi tarafından yayınlanan kitabı gösterdiğini söyleyebiliriz.

ChatGPT

Arf’ın konuşmasında düşünen makineler Konuşmasında anlaşılması güç olduğu sanılan şeylerin biraz dikkat ve biraz da bilgi ile kolayca anlaşılabileceğini belirten Arf, insanın düşünme biçimi ile makinelerin yapısını karşılaştırarak makinelerin de düşünüp düşünemeyeceklerini sorguluyor. Zilli saat gibi basit makinelerin de çalışma prensipleri nedeniyle bir bakıma düşünen makineler olduğunu ifade eden Arf, tekil problemleri çözen çeşitli makine örnekleriyle konuya açıklık getiriyor. Beynin önceden karşılaşmadığı problemleri çözebildiğini ve en önemli özelliğinin de değişen koşullara rağmen yine de çözüm bulabilme yeteneği olduğunu belirten Arf, bu noktada verdiği örneklere itiraz gelebileceğini çünkü bu basit makinelerin tek bir problemleri çözebildiklerini ifade ederek konuşmasını sürdürüyor. Cahit Arf’ın düşünen makine tasarımı. Arf’ın konuşmasında dikkat çekici kısım, bu noktadan sonra düşünülmemiş problemler de dâhil tüm problemleri çözebilen bir makinenin yapılıp yapılamayacağı sorusunu yönelttiği kısım. Beynin işleme prensibinden yola çıkan Arf, olası bir makinenin tasarımını bir çizimle de göstermiş. Ord. Prof. Dr. Cahit Arf. 1993 yılında Türkiye Bilimler Akademisi Şeref Üyeliği’ne seçilen Cahit Arf, 29 Aralık 1997’de kalp rahatsızlığı nedeniyle hayatını kaybetmiş. Cahit Arf, bilim anlayışını “Bilim insanının amacı anlamaktır ama büyük harflerle anlamaktır” sözleriyle açıklamış.

ChatGPT

Böylece yapay zeka konusunda Cahit Arf'in de ilklerden biri olduğu kanıtlanmış oluyor değil mi.?

ChatGPT