SAĞLIK OKURYAZARLIĞI.!

Bireylerin sağlıkla ilgili bilgilere ulaşması, bu bilgileri anlaması ve bu bilgileri sağlıkla ilgili kararlarında kullanabilmesi için gerekli olan zihinsel ve sosyal becerileri olarak tanımlanmaktadır.!

Sağlık Okuryazarlığı Nedir.?

“Sağlık okuryazarlığı” Health Literacy) kavramı, ilk kez 1974 yılında “sosyal politika olarak sağlık okuryazarlığı” başlıklı çalışmada tanımlanmıştır.

Dünya Sağlık Örgütü “sağlığın korunması ve sürdürülmesi için bir bireyin sağlık bilgisine ulaşma, anlama ve kullanma becerisi” ni sağlık okuryazarlığı olarak tanımlamaktadır.

Tıp Enstitüsü’nün 2004 yılında yayınladığı çalışma raporunda bu tanım; “Bireysel olarak sağlık ile ilgili uygun kararların verilmesi için gerekli sağlık bilgisini ve hizmetlerini elde etme, anlama ve idrak etme kapasitesinin düzeyi” olarak detaylandırılmıştır.

2013 yılına gelindiğinde Dünya Sağlık Örgütü de genel okuryazarlık düzeyi ile ilişkisine vurgu yaparak sağlık okuryazarlığı tanımını şu şekilde yenilemiştir.

“Sağlık okuryazarlığı genel okuryazarlık ile ilişkilidir. İnsanların yaşamları boyunca sağlık hizmetleri ile ilgili konularda kanaat geliştirmeleri ve karar verebilmeleri, sağlıklarını korumak, sürdürmek ve geliştirmek, yaşam kalitesini yükseltmek için sağlık ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşabilmeleri, sağlık ile ilgili bilgileri ve mesajları doğru olarak algılamaları ve anlamaları konularındaki istekleri ve kapasiteleridir”.

SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÜÇ DÜZEYİ:

Temel/Fonksiyonel Sağlık Okuryazarlığı,

İletişimsel/İnteraktif Sağlık Okuryazarlığı,

Eleştirel/Kritik Sağlık Okuryazarlığı,

Temel/Fonksiyonel Sağlık Okuryazarlığı

Bireyin günlük yaşamı için gerekli temel okuma yazma becerilerini gösterir.

Bu düzeyde sağlık okuryazarlığı, sağlık risklerinin ne olduğu ve sağlık hizmetlerinin nasıl kullanılacağı ile ilgili geleneksel sağlık eğitimi sonucunda oluşur ve genellikle bireysel yarar sağlar.

İletişimsel/İnteraktif Sağlık Okuryazarlığı

Daha ileri okuryazarlık, bilişsel ve sosyal becerilere sahip olunması anlamına gelmektedir.

Bu düzeyde kişiler sağlık aktivitelerinde yer alarak yararlanabilmekte ve değişen sağlık koşullarında sahip olduğu bilgilerini kullanabilmektedir.

Birinci ve ikinci düzeyde toplumsal yarardan çok bireysel yarar söz konusudur.

Eleştirel/Kritik Sağlık Okuryazarlığı

İleri düzeyde bilişsel kazanımlara ve sosyal becerilere sahip olmayı ve eleştirel düşünebilme becerilerini gerektirmektedir.

Bu beceriler ile kişi sağlık bilgilerini eleştirel olarak değerlendirebilmekte, bireysel ve toplumsal kapasiteyi geliştirebilmekte, sağlığın sosyal ve ekonomik belirleyicilerine göre davranabilmekte, sağlığın politik ve ekonomik boyutlarını anlayabilmekte ve bu boyutları yorumlayabilmektedir. Burada kişisel ve toplumsal gelişim hedeflenmektedir. Bu tip sağlık okuryazarlığı daha çok toplum yararınadır.

SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ 4 TEMEL BİLEŞENİ

 Zarcadoolas ve ark -2005- sağlık okuryazarlığını,

4 temel bileşenini aşağıdaki gibi belirlemiştir.

1) Temel okuryazarlık

Okuma, yazma, konuşma ve hesaplama becerilerine yönelik stratejileri içerir.

2) Bilim okuryazarlığı

Bilim ve teknolojiye yönelik yeterlilik düzeyine işaret eder (temel bilimsel kavramları bilme, bilimsel bilginin hızla değiştiğini ve bilimde kesinlik olmadığını bilme gibi).

3) Sivil okuryazarlık

Vatandaşların kamusal konuların farkında olmaları ve karar verme süreçlerine katılmaları (medya okuryazarı olma, bireysel sağlık kararlarının halk sağlığını etkilediğinin farkında olma).

4) Kültürel okuryazarlık

Sağlık bilgisi konusunda yorumlama ve davranış sergilemek amacıyla toplumsal inançlar, gelenekler, dünya görüşü ve sosyal kimliği tanıma ve kullanma yeterliliğidir.

SAĞLIK SEKTÖRÜ;

Sağlık sektörü; gelişim ve değişimlerin sıklıkla yaşandığı, oldukça karmaşık yapıda bir sistemdir. Bununla beraber tüm bireyler sağlık hizmetlerine ihtiyaç duymakta ve bu hizmetleri kullanmaktadır. Durum bu iken bireyin sağlık konusunda bilgi sahibi olması önemli bir gerekliliktir. Bireyin sağlık bilgi düzeyi; sağlık okuryazarlığı terimi ile ifade edilmektedir. Sağlık okuryazarlığı; bireyin kendi sağlık durumunu korunmasını, sağlık hizmetlerine erişimini, tedavi sürecine aktif katılımını sağlayarak; bireyin ve genel anlamda toplumun sağlık seviyesinin gelişebilmesine katkıda bulunmaktadır. Bu çalışmada; sağlık okuryazarlığının tanımlarına, önemine, sağlık okuryazarlığı konusunda yaşanacak gelişmelerin bireysel ve toplumsal anlamda sağlayacağı gelişmelere değinilerek; sağlık okuryazarlığı konusunda genel bir değerlendirme yapılması amaçlanmıştır.

SOY-SAĞLIK OKURYAZARLIĞI;

Bir hastaya tıbbi bir bilgi vermek istendiğinde, bireyin bu bilgiyi anlayıp, yorumlaması ve buna uygun davranış göstermesi olarak tanımlanabilir.

Hastalar, sağlık sistemi içinde karmaşık bilgi ve tedavi süreçleriyle karşı karşıya kalmaktadırlar.

SOY düzeyinin sınırlı olması, tanı ve tedavileri olumsuz etkilemekte, hastane yatışlarının artmasına ve yatış süresinin uzamasına neden olmaktadır. Bunun yanında, acil servisin uygunsuz kullanılmasına neden olmakta ve sağlık sistemine ek yükler getirmektedir.

Başlangıçta soyut bir kavram gibi görünen SOY düzeyinin ölçümü için farklı yöntemlerle uygulanan birçok ölçek geliştirilmiştir.

Tıp Enstitüsü tarafından yayınlanan "Sağlık Okuryazarlığı:

Karışıklığa son vermek için Yönerge"

(Health Literacy: Prescription to End Confusion) de, bu kavramla ilgili tüm ölçekler değerlendirilmiş ve 4 ana grupta toplanmıştır. Bunlar;

Yetişkinlerde Fonksiyonel Sağlık Okuryazarlığı Testi

(TOFHLA-Test of Functional Health Literacy in Adults),

Tıpta Yetişkin Okuryazarlığının Hızlı Değerlendirilmesi

(REALM-Rapid Estimate of Adult Literacy in Medicine),

Sağlık Aktiviteleri Okuryazarlığı Ölçeği

(HALS-Health Activities Literacy Scale), NVS (Newest Vital Sign). Bu alanda öncelikle yapılması gereken, hızlı uygulanabilir, güvenilir bir ölçek geliştirilmesinin öncelik kazanmasıdır.

Bunun ardından, sağlık personeli eğitimleri ile, sağlık okuryazarlık düzeyi düşük bireylerin engelleri belirlenerek, bunlara yönelik bazı müdahalelerde bulunularak toplumun sağlık okuryazarlık düzeyi artırılabilir.

Türkiye’nin Sağlık Okuryazarlık Düzeyi.!

Hastalığınızın belirtilerini biliyor, ilaçları doğru kullanabiliyor, gıda ambalajlarını ve termometreyi okuyabiliyor musunuz? “Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ve İlişkili Faktörleri Araştırması”na göre Türkiye’de yaklaşık olarak 10 kişiden 7’sinin sağlık okuryazarlığı düzeyi düşük.

Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü (SGGM) tarafından yürütülen “Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ve İlişkili Faktörleri Araştırması” ile sağlık okuryazarlığı düzeyi ulusal düzeyde saptandı. Sağlık okuryazarlığı düzeyinin demografik özelliklere, sosyoekonomik koşullara ve sağlıkla ilgili konularda bilgi kaynağı olarak kullanıldığı belirtilen iletişim araçlarına göre nasıl değiştiği incelendi.

Sağlık Okuryazarlığını Belirleyen Yeni Bir Ölçek

Türkiye’de sağlık okuryazarlığı düzeyini ölçmek üzere SGGM’nin yürütücüsü olduğu bir çalışma grubuyla Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Araştırması için geliştirilen kavramsal çerçeve referans alındı. Türkiye’nin toplumsal özellikleri, toplumun sağlık düzeyi ve sağlık sisteminin yapısına uyarlılığı gözetilerek ölçek revize edildi ve Türkiye’ye uygun yeni bir ölçek olan Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 (TSOY-32) geliştirildi.

10 kişiden 7’sinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi Düşük

Araştırma, Türkiye genelini temsil eden 6 bin 228 hane üzerinden yürütüldü. Araştırmaya katılanların TSOY-32 ile saptanan sağlık okuryazarlığı düzeyine bakıldığında; %30,9’u yetersiz, %38’i sorunlu-sınırlı, %23,4’ü yeterli, %7,7’si ise mükemmel. Araştırma sonuçlarına göre Türkiye’de yaklaşık olarak 10 kişiden 7’sinin sağlık okuryazarlığı düzeyi yetersiz veya sınırlı.

ARAŞTIRMA SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖNEMLİ SONUÇLAR.!.

Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi Düştükçe Kronik Hastalıklar Artıyor

Sağlık okuryazarlığı yetersiz olanların %43,5’i, sorunlu-sınırlı olanların %22,6’sı, yeterli olanların %19,7’si, mükemmel olanların ise %13,5’i hekim tarafından tanısı konmuş 6 ay veya daha uzun sürelidir devam eden bir kronik hastalığa sahip. Araştırma, hastalık grupları için sınırlı sağlık okuryazarlığı olanlarda sağlık okuryazarlığını geliştirmeye yönelik müdahalelerin başarılı sonuçlar vereceğini göstermekte.

Erkeklerin Sağlık Okuryazarlık Düzeyi Daha Yüksek

Sağlık okuryazarlığı düzeyi cinsiyete göre de farklılık göstermekte. Sağlık okuryazarlığı yetersiz olanların sıklığı kadınlarda %35,3 iken erkeklerde bu oran %26,4.

10 Yaşlıdan 9’unun Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi Düşük

Yaş grupları arasında da sağlık okuryazarlığı düzeyi bakımından anlamlı fark bulunmakta. Sağlık okuryazarlığı yetersiz olanların sıklığı 18-24 yaş grubundaki en düşük değer %14’ten ilerleyen yaş gruplarıyla birlikte artarak 65 ve üzeri yaş grubunda %65,5’e; yetersiz veya sorunlu-sınırlı olanların sıklığı ise 18-24 yaş grubundan %51,8’den 65 ve üzeri yaş grubunda %90,4’e kadar yükselmekte. 65 ve üzeri yaş grubu için elde edilen sonuçlar, 10 yaşlıdan 9’unun sağlık okuryazarlığının yetersiz veya sınırlı olduğunu göstermekte.

Resmî Kaynaklar Referans Alınmalı

Yetersiz sağlık okuryazarlığı sıklığı, bilgi kaynağı olarak herhangi bir iletişim aracını kullanmayanlarda %56,8 iken kullananlarda %18,1’dir. Belirtilmiş olan iletişim araçları içerisinde %48,6 oranıyla internet ilk sırada yer alırken bunu televizyon %33, gazete %8,9, cep telefonu ve akıllı telefon uygulamaları %6,5, kitap %3,8 takip etmekte. Ölçekte yer alan sorulara soru bazında bakıldığında ise hastalıklardan korunma/sağlığın geliştirilmesi boyutu için zor-çok zor cevapların en yüksek olduğu bir soru ise %51 oranıyla “İnternet, gazete, televizyon, radyo gibi kaynaklarda daha sağlıklı olmak için yapılması önerilen bilgilerin güvenilir olup olmadığına karar vermek”tir. Kitle iletişim araçlarında yer alan sağlıkla ilgili bilgilerin güvenirliliğini değerlendirmede toplumun yarısının zorlandığını görülmekte. Bu bakımdan sağlık alanında resmî kaynakların referans alınmasının önemi bir kez daha ortaya çıkmakta.

Sağlığı Geliştirmek İçin Sağlık Okuryazarlık Düzeyini Artırmalı

Son bir yıl içinde herhangi bir sağlığı geliştiren davranış beyanı olanların sıklığı, sağlık okuryazarlığı yetersiz olanlarda %47,2 iken sorunlu-sınırlı olanlarda %53,2, yeterli olanlarda %59,1, mükemmel olanlarda ise bu oran %74,5’tir.

Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğünce yürütülen kampanyalar, etkinlikler ve hazırlanan yazılı ve görsel materyallerle sağlık okuryazarlığının artırılması sağlanmakta. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir; Bağımlılıkla Mücadele Çalışmaları, Aile Hekiminizi Erken Tanıyın Kampanyası, Yaşama Yol Ver Kampanyası, Akılcı Antibiyotik Kullanımı Kampanyası, Obeziteyle Mücadele Kampanyası, Sağlık Çocuk Dergisi, Sosyal Medya Çalışmaları.

Sağlık Okuryazarlığı.?

Sağlık okuryazarlığı; bireylerin sağlıkla ilgili bilgilere ulaşması, bu bilgileri anlaması ve bu bilgileri sağlıkla ilgili kararlarında kullanabilmesi için gerekli olan zihinsel ve sosyal becerileri olarak tanımlanmaktadır.

Ökkeş Bölükbaşı, okkesbgmail.com,

#medyagunebakis.com, #Toplumsalmuhalefet,